وقتی می¬دانیم خبری از خانواده¬های بزرگ قدیمی در یاری¬رسانی برای امور زندگی نیست جایگزینی برای آن بیابیم. برای مثال می¬شود خانواده-همسایه را جایگزین خانواده¬های بزرگ قدیم کرد یا محله¬گرایی را جایگزین خاندان و ایل قرار داد به این صورت که هر آپارتمان با تعداد بالای واحدها یا واحدهای ویلایی¬ساز در یک کوچه به صورت یک خانواده بزرگ عمل کنند.

فضای مادری در جامعه سنتی و مدرن

گروه جامعه پیامبر مهربان؛ پیمان ع.نورانی*: در گذشته مردم در شهرهای کوچک یا روستاها زندگی می‌­کردند و گروه دیگری نیز کوچ‌­نشین بودند. در این جوامع کوچک به علت کمبود جمعیت و وابستگی زیاد افراد به یکدیگر در انجام امور مختلف، روابط بین اعضای این جوامع کوچک از نوع گماینشافت بود. گماینشافت اصطلاحی در جامعه‌شناسی است که به روابطی که باعث می­شد افراد همکاری بیشتری با یکدیگر داشته باشند و موفقیت را در جمع و نه در فردیت ببینند گفته می‌شود. همین موضوع باعث می­‌شد تا روابط خانوادگی مستحکم‌تر باشد. امروزه با توجه به پیشرفت فن­اوری، میزان مرگ و میر کاهش و با بالا رفتن امید به زندگی جمعیت جامعه افزایش یافته است. شهرهای بزرگ و کلان­شهرها ایجاد شده، فن­اوری باعث بهبود جاده­‌ها و پیشرفت وسایل نقلیه نیز شده که رفت و آمد و مهاجرت را نیز آسان‌تر کرده است. همچنین باعث پیشرفت چشمگیر وسایل ارتباط جمعی از رادیو و تلویزیون تا اینترنت و شبکه­‌های اجتماعی و انواع پیام‌رسانها شده است که این خود نیز باعث به هم­ریختگی فرهنگی و بی­هنجاری در جوامع مختلف شده است. در این جوامع جدید، روابط از نوع گزلشافت است. به این صورت که افراد در شهر به‌ صورت غریبه در آمده‌­اند، دائم در رقابت با یکدیگر بر سر منابع و امکانات هستند که معمولا نسبت به تعداد مردم کمیاب‌تر یا حتی نایاب هستند. در این جوامع به دلیل عدم وابستگی افراد خانواده و استقلال بیشتر آنها در روابط، خانواده­‌های هسته­‌ای که بر اساس پدر و مادر و فرزندان است ایجاد شدنه‌اند. این مهم باعث شده تا شرایط فرزندآوری به علت تغییر تناسب در شاخص‌های آن، کاهش یابد و  به کل دگرگون شود. برای مثال در ادامه به چند نمونه از شاخص‌های مهم فرزندآوری  می‌پردازیم. نگهداری و آموزش فرزندان در گذشته نگهداری فرزندان توسط همه بانوان خانواده بزرگ انجام می­‌شد، یعنی مادربزرگها و عمه­‌ها یا خاله­‌ها در امر نگهداری از کودکان با مادر همکاری می­‌کردند. اما اکنون مادر در خانواده هسته‌­ای به تنهایی این مسئولیت را به دوش می­‌کشد و در صورت نیاز مجبور است کودکان را به مهدکودک بسپارد وبابت آن باید پول پرداخت کند که هزینه­‌ی آن نیز  به هزینه‌­های زندگی اضافه می‌شود. این موضوع باعث می­‌شود تا تمایل به فرزند بیشتر کاهش یابد و امکان نگهداری تعداد زیاد برای مادر وجود نداشته باشد. همچنین خانواده هم توان هزینه­‌کرد بیشتر برای فرزندان متعدد در مهدکودک را غیر ممکن ببیند. آموزش هم در گذشته توسط خود اعضای خانواده انجام می­‌شد و برای دوره کوتاه سواد­آموزی نیز به مکتب­خانه‌­ها مراجعه می­‌کردند. اکنون آموزش‌ها در دوران خردسالی فقط توسط پدر و مادر انجام می­‌گیرد و سپس به عهده مدارس قرار می‌­گیرد. مدارس هم حتی در صورت دولتی بودن هزینه­‌های مختلفی را به خود اختصاص داده و این آموزش در مدت زمان طولانی‌تری نسبت به گذشته انجام می­‌شود که خود تداوم هزینه­‌کرد را افزایش می­‌دهد. این مسئله نیز توان فرزندآوری بیشتر را از خانواده می­‌گیرد و فشار زیادی به اقتصاد خانواده می‌آورد. تحصیلات مادر در گذشته مادرها نیاز چندانی به تحصیلات نداشتند چون شرایطی هم برای استفاده از آن در روستاها و شهرهای کوچک به ویژه برای بانوان وجود نداشت. زنان در خانه مشغولیات زیادی داشتند چه در روستاها که همپای مردان به دامداری و کشاورزی می­‌پرداختند و چه در شهرها که به امورات سخت خانه مشغول بودند. در جوامع جدید میل به تحصیل بانوان افزایش یافته است زیرا امکان استفاده از آن بسیار زیاد است و منزلت اجتماعی و استقلال اقتصادی را برای آنان در بر دارد. با اینکه افزایش تحصیلات بانوان امری بسیار پسندیده است اما مانعی بر سر فرزندآوری است زیرا در جوامع نوین با روابط گزلشافت، زن مجبور است بین فرزندآوری و تحصیل یکی را انتخاب کند. چون مسئله ازدواج پیش نیاز فرزندآوری است و ادامه تحصیل بانوان در بسیاری از موارد ازدواج را هم به تاخیر می‌­اندازد، فشار مضاعفی بر فرزندآوری آورده و باعث کاهش آن می‌­شود. هزینه زندگی در گذشته، هم به علت نبود فن­اوری، وسایل زیادی در زندگی وجود نداشت و هم به دلیل نبودن وسایل ارتباط جمعی، تقاضا در افراد برای تهیه وسایل مختلف در زندگی و همچینین ایجاد نیاز به امکانات مختلف نبود. همین که پوشاک و خوراک مناسب و معمول تهیه می‌شد و سقفی هم بالای سر بود برای عموم افراد کافی بود. اما امروز شرایط فرق کرده است. وسایل زیادی چون یخچال، ماشین ­لباسشویی، جارو برقی، تلویزیون و حتی رایانه و گوشی همراه و امثال آنها نیاز معمول برای عموم است و قابل صرف‌نظر نیستند. همچنین با تبلیغات رسانه­‌ای امکانات دیگری مانند مسافرت و گردش و تفریح نیز تبدیل به خواسته‌­های عمومی شده است. حتی وسایلی چون کنسولهای بازی هم مورد توجه قرار می­‌گیرد و از طرف فرزندان به اولیا تحمیل می‌شود. این موارد که همه به دلیل فن­اوری و جامعه گزلشافت است موجب بالا رفتن هزینه­‌های هر فرد در زندگی شده است که تمایل و توانایی فرزندآوری را هم کاهش می­‌دهد. همکاری اقتصادی فرزندان در جوامع گذشته کودک از خردسالی می­‌توانست  با خانواده­ همکاری اقتصادی داشته باشد و به دامداری و کشاورزی اولیای خود کمک کند. در شهرهای کوچک آن زمان نیز به شاگردی در دکانها مشغول می‌شد و حاصل آن را به چرخه اقتصاد خانواده تزریق می­‌کرد. در شرایط نوین اما فرزندان تا جوانی و پایان تحصیلات معمولا به درآمدزایی مشغول  نمی­شوند و حتی هزینه­‌های تحصیل هم به دوش خانواده است. از طرفی درخواست‌های مختلف نسبت به زمانه خود دارد که هر کدام هزینه‌­های مختلفی را به خانواده تحمیل می­‌کند. همه اینها باعث می­‌شود خانواده­‌ها به کاهش فرزندآوری فکر کنند چون فرزند هیچ آورده اقتصادی­ برای آنها دربر نخواهد داشت که هزینه‌­زایی را نیز در بر دارد. مسکن در گذشته بیشتر افراد به دست خود برای خویش خانه‌­ای ساده می‌ساختند که در ابتدا نه گازکشی و سیمکشی برق داشت و نه خبری از شبکه فاضلاب یا مخابرات بود. همچنین افراد به دلیل همان عادت به زندگی جمعی، همگی در یکجا گرد هم بودند. اصولا داشتن اتاق اختصاصی جذابیتی نداشت چون در تنهایی امکاناتی برای استفاده نبود. اما اکنون خانه­‌ها با معماری و مصالح ویژه­‌ای و با نظارت دستگاه‌­های مختلف چون شهرداری و وزارت راه و ساختمان ساخته می­‌شوند و به علت گرانی زمین، سازه­‌ها نیز گران تمام شده و هزینه مسکن به شدت بالا رفته است. همچنین با توجه به امکانات گسترده فردی و توقع فضای خصوصی در فرزندان، تهیه خانه با اتاق‌های متعدد بسیار سخت بوده و دارای هزینه‌های سرسام­‌آوری است که این نیز باعث کاهش درخواست فرزند­آوری شده است.

*** در گام اول باید دانست که نباید درباره مسئله فرزندآوری نسبت به گذشته قیاسی به عمل آورد بدون آنکه روابط گماینشافت آن را نسبت به روابط گزلشافت کنونی در نظر گرفت و برنامه­‌ریزی­‌ها و سخنان گذشته را در رابطه با شرایط جدید بازگو کرد. در گام دوم باید به دنبال جایگزینی برای امکاناتی که در روابط گماینشافت بود، در حال حاضر ایجاد کرد. مثلا وقتی می­‌دانیم خبری از خانواده­‌های بزرگ قدیمی در یاری‌­رسانی برای امور زندگی نیست جایگزینی برای آن بیابیم. برای مثال می­شود خانواده-همسایه را جایگزین خانواده­‌های بزرگ قدیم کرد یا محله­‌گرایی را جایگزین خاندان و ایل قرار داد. به این صورت که هر آپارتمان با تعداد بالای واحدها یا واحدهای ویلایی‌­ساز در یک کوچه به صورت یک خانواده بزرگ عمل کنند. در این صورت خانم‌های خانه‌­دار و دختران جوان می­‌توانند از بچه‌­های کوچک در خانواده-همسایه نگهداری کنند و در ازای آن همکاری همسایه­‌ها را در موارد دیگر دریافت کنند نه اینکه مانند مهدکودک‌ها با واسطه پول این امور انجام شود. یا در محله­‌داری­‌ها ایجاد تعاونی شود که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فرهنگی و آموزشی کمک دست خانوارها باشند. همچنین با توجه به همین پیشرفت فن­اوری می­‌شود شرایط تحصیل و اشتغال بانوان را به سمت غیرحضوری پیش برد. کلاسهای برخط برای بانوان محیا شود و اجباری بر حضور آنها بر سر کلاسها نباشد. مگر برای امتحانات یا مانند آن. در اشتغال هم انواع شغل‌هایی که نیازی به حضور فیزیکی نباشد در اولویت بانوان قرارگیرد تا بانوان در خانه و کنار فرزندانش بتواند به آنها پرداخته و درآمد ویژه خود را کسب کند. اگر می­‌خواهیم فرزندآوری روندی رو به رشد داشته باشد باید شرایط کنونی را با توجه به روابط گزلشافت موجود تغییر دهیم و بسنده به شعارهای فرزندآوری نکرده و بدانیم یادآوری تعدد فرزندان در گذشته به هیچ وجه روش مناسبی برای رشد این مهم در شرایط کنونی نخواهد بود. *پژوهشگر جامعه‌شناسی پایان پیام/

aminkav

Leave A Comment

Recommended Posts

ضرورت اعتباربخشی به پروانه کسب و شناسنامه کشاورزی

رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی گفت: با توجه به سیاست‌های کلان دولت در خصوص واگذاری امور تصدی‌گری و اجرایی به بخش خصوصی، اعتباربخشی به پروانه کسب و شناسنامه کشاورزی، به‌عنوان مدرک و سند معتبر شغلی برای ارائه نهاده‌های یارانه‌دار بخش […]

انعقاد تفاهم نامه احداث ۱۱۰ کیلومتر جاده برون شهری در قشم

با امضاء و مبادله تفاهم نامه همکاری بین عادل پیغامی، رییس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم و داریوش امانی، رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای طرفین بر اجرای ۶ پروژه بزرگ مواصلاتی جزیره قشم به صورت […]